Kırsal Mahalle Uygulaması Ne Getiriyor?

30 Büyükşehir Belediyesi bulunan ilde kırsal mahalle kurulmasına olanak sağlayan kanun değişikliği ve sonrasında Kırsal Mahalle ve Kırsal Yerleşik Alan Yönetmeliği çıktı. Yönetmelik hangi düzenlemeleri getiriyor? 7254 sayılı Kanunun 10. maddesi ile 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanununa ek madde eklenmiş ve kırsal mahalle mevzuatta yerini almıştır. Ek Madde 3:

“Köy veya belde belediyesi iken mahalleye dönüşen ve büyükşehir belediyesi sınırları içinde bulunup sosyo-ekonomik durumu, şehir merkezine uzaklığı, belediye hizmetlerine erişebilirliği, mevcut yapılaşma durumu ve benzeri hususlar dikkate alınarak ilgili ilçe belediye meclisinin kararı ve teklifi üzerine büyükşehir belediye meclisinin en geç doksan gün içinde alacağı karar ile kırsal yerleşim özelliği taşıdığı tespit edilen mahalleler, kırsal mahalle kabul edilir. Bu belirlemenin mahalle düzeyinde yapılması esastır. Ancak; tamamı kırsal mahalle olarak tespit edilmeyen diğer mahallelerde de on bin metrekareden az olmamak kaydıyla kırsal yerleşik alan belirlenebilir. Kırsal mahalle veya kırsal yerleşik alan vasfı bu fıkrada belirtilen usulle kaldırılabilir. 

Büyükşehir belediyesi, birinci fıkra uyarınca ilçe belediyesinden gelen teklifi aynen veya değiştirerek kabul edebilir ya da reddedebilir.

Kırsal mahalle veya kırsal yerleşik alan olarak belirlenen yerlerde; gelir vergisinden muaf esnaf ile basit usulde gelir vergisine tabi mükellefler tarafından bizzat işyeri olarak kullanılan bina, arsa ve araziler ile mesken amaçlı kullanılan binalar ve zirai istihsalde kullanılan bina, arsa ve araziler 29/7/1970 tarihli ve 1319 sayılı Emlak Vergisi Kanununa göre alınması gereken emlak vergisinden muaftır. Bu yerlerde, ticari, sınai ve turistik faaliyetlerde kullanılan bina, arsa ve araziler için emlak vergisi %50 indirimli uygulanır. Kırsal mahalle veya kırsal yerleşik alan olarak belirlenen yerlerde, 26/5/1981 tarihli ve 2464 sayılı Belediye Gelirleri Kanunu uyarınca alınması gereken bina inşaat harcı ile imarla ilgili harçlar alınmaz; anılan Kanuna göre alınması gereken diğer vergi, harç ve harcamalara katılma payları %50 indirimli uygulanır. Bu yerlerde içme ve kullanma suları için alınacak ücret en düşük tarifenin işyerleri için %50’sini, konutlar için %25’ini geçmeyecek şekilde belirlenir. 4/1/1961 tarihli ve 213 sayılı Vergi Usul Kanunu uyarınca bilanço esasına göre defter tutan mükellefler için bu fıkrada belirtilen muafiyet ve indirimler uygulanmaz.

3/7/2005 tarihli ve 5393 sayılı Belediye Kanununun 12 nci maddesinin yedinci fıkrası ile 31/8/1956 tarihli ve 6831 sayılı Orman Kanununun ek 17 nci maddesi hükümlerinden yararlanan yerler; kırsal mahalle veya kırsal yerleşik alan olarak belirlenmesi halinde bu madde hükümlerine aykırı olmayan hak, sorumluluk ve imtiyazlardan faydalanmaya devam ederler.

Bu madde uyarınca kırsal mahalle veya kırsal yerleşik alan olarak belirlenen yerler hakkında 12/11/2012 tarihli ve 6360 sayılı On Dört İlde Büyükşehir Belediyesi ve Yirmi Yedi İlçe Kurulması ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanunun geçici 1 inci maddesinin onbeşinci ve yirmidokuzuncu fıkraları uygulanmaz.”

Çevre Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı bu madde hükümleri çerçevesinde Kırsal Mahalle ve Kırsal Yerleşik Alan Yönetmeliğini çıkarmış ve 15.04.2021 tarihli ve 31455 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.

Düzenleme sonrası 5216 sayılı Kanununun ek üçüncü maddesine göre, büyükşehirlerde sosyo-ekonomik durumu, şehir merkezine uzaklığı, belediye hizmetlerine erişebilirliği, mevcut yapılaşma durumu ve benzeri hususları dikkate alınarak kırsallık özelliği gösteren yerler için kırsal mahalle veya kırsal yerleşik alan belirlenebilmektedir. Kırsal Mahalle ve Kırsal Yerleşik Alan Yönetmeliği ile kapsama giren yerlerde kırsal mahalle ve kırsal yerleşik alan tespiti ve buna ilişkin konular belirlenmiştir.

Yönetmeliğin 4. maddesinde; kırsal mahalle, büyükşehir belediyeleri sınırları içinde olup 1984 yılı ve sonrasında köy veya belde belediyesi iken mahalleye dönüşen mahallelerde tespit edilir denilmiştir. Kırsal mahalle tespit edilirken birinci fıkradaki şartın yanı sıra söz konusu alanlara tanınacak muafiyet ve indirimler göz önünde bulundurularak belediye sınırları içinde benzer durumda olan yerler bakımından adalet, eşitlik ve genellik prensipleri de dikkate alınacaktır.

Bir mahallenin kırsal mahalle olarak tespit edilebilmesi için;

a) Kırsal yerleşim özelliğinin devam edip etmemesi,

b) Şehir merkezine olan uzaklık ve ulaştırma durumu,

c) Belediyelerin yol, su, atık su, katı atık, toplu taşıma gibi hizmetlerinden en az birine erişebilme imkânına tam kapasitede ulaşıp ulaşmaması,

ç) Mevcut yapılaşma durumunun kırsal niteliğinin devam edip etmemesi,

d) İmar mevzuatı uyarınca yerleşik ve gelişme alanları içinde olup olmaması,

e) Kırsal mahallenin sosyo-ekonomik olarak kırsal nüfus oranının yüksek olması,

f) Yüzölçümünün önemli bir kısmını tarım, orman, mera, yaylak ve kışlak arazilerin oluşturması, tarımsal üretimin, hayvancılık ve orman faaliyetlerinin başlıca geçim kaynağı olarak tespit edilmiş olmaması gibi hususlardan bir veya daha fazlası esas alınarak tespit edilecektir. Bir yerin tamamı kırsal mahalle olarak tespit edilemeye uygun olmayan mahallelerde, 10 bin metrekareden az olmayacak şekilde bir veya birden fazla mahallenin bir kısmını içerecek şekilde kırsal yerleşik alan tespit edilebilecektir.

Kırsal Mahalle Olma Sürecinde Belediyelerce Yapılacak İşlemler

Kırsal mahalle tespiti ile ilgili öncelikle ilçe belediye meclisince karar alınacak, teklifi içeren bu karar, büyükşehir belediyesine gönderilecektir. Büyükşehir belediye meclisi, en geç 90 gün içinde karar verecek. Büyükşehir belediyesi meclisi, belirtilen süre içinde karar almak zorunda olup, ilçe belediyesinden gelen teklifi aynen veya değiştirerek kabul ya da reddedebilecek.

Büyükşehir belediyesi meclisi; bir mahalle içindeki kırsal yerleşik alanla ilgili teklifi, mahalle sınırlarına kadar genişletme, kırsal mahalle ile ilgili teklifi ise mahallenin bitişiğindeki diğer mahalleler ile ekonomik ve sosyal bütünlüğün gerektirmesi halinde komşu mahallelerde kırsal yerleşik alan belirlemek suretiyle genişletme veya daraltma yapabilecek. Ancak büyükşehir belediye meclisi kendisine gelen teklifi, ilçe belediyesi sınırlarını kapsayacak veya aşacak şekilde değiştiremeyecek.

Kırsal mahalle veya kırsal yerleşik alan olarak tespit edilen yerler için bir süre kısıtlaması öngörülmüyor. İlçe belediyelerince kırsal mahalle veya kırsal yerleşik alan olarak tespit edilen yerlerin bu özelliklerinin kaybedildiğinin tespiti halinde Kanunun ek üçüncü maddesi uyarınca bu maddedeki usulle kırsal mahalle veya kırsal yerleşik alan niteliği kaldırılabilecek.

Kırsal Mahalle ve Kırsal Yerleşik Alan Uygulamasının Başlaması veya Bitmesi

Kırsal mahalle veya kırsal yerleşik alanın ilanı sonrasında bunlarla ilgili uygulamalar, ilgili büyükşehir belediye meclisi kararının verildiği yılı takip eden takvim yılının başından itibaren başlayacak, aynı şekilde alınan karar ile bu statüden çıkarılan yerler kararın verildiği yılın sonuna kadar uygulamadan faydalanmaya devam edecek.

Kırsal Mahalle ve Kırsal Yerleşik Alanlarda Uygulanacak Muafiyet ve İndirimler

Gelir vergisinden muaf esnaf (çilingir, hamal, yorgancı gibi) tarafından bizzat işyeri olarak kullanılan bina, arsa ve araziler, basit usulde gelir vergisine tabi mükellefler (kendi işinde bilfiil çalışmak ya da bulunmak gibi çok küçük ölçekli işletmeler; terzi, ebe, sünnetçi vs.) tarafından bizzat işyeri olarak kullanılan bina, arsa ve araziler, mesken amaçlı kullanılan binalar (evler, konut vs.), zirai üretimde kullanılan bina, arsa ve araziler (ahır, samanlık, yemlik, tarla vs.) emlak vergisinden muaf olacak.

2464 sayılı Kanuna göre alınan bina inşaatı (yapı ruhsatı) harcı ile imarla ilgili harçlardan (parselasyon harcı, ifraz ve tevhit harcı, plan ve proje tasdik harcı, zemin açma izni ve toprak hafriyatı harcı ve yapı kullanma izni (iskan) harcı) muaf olacak.

Öte yandan, ticari, sınai ve turistik faaliyetlerde kullanılan (gelir vergisinden muaf esnaf ile basit usulde gelir vergisine tabi mükellefleri aşan ancak bilanço esasına göre defter tutmayan mükellefler, diğer bir ifadeyle işletme hesabı ile defter tutan mükelleflerin kullandığı) bina, arsa ve araziler için emlak vergisi ile 2464 sayılı Kanun uyarınca alınan vergi, harç ve harcamalara katılım payları %50 indirimli uygulanacak.

Su ücretleri tarifesi; işyerleri için belirlenmiş olan en düşük tarifenin %50’sini, konutlar için belirlenmiş olan en düşük tarifenin %25’ini geçmeyecek şekilde belirlenecek.

Kırsal Mahallelerde Muafiyet veya İndirimlerden Yararlanamayacak Olanlar

Bilanço esasına göre defter tutan (sadece hasılat defteri tutan yabancı nakliyat kurumları dâhil) mükellefler için Kanun ve Yönetmelikte belirtilen muafiyet ve indirimler uygulanmayacak. Bilanço esasına göre defter tutan mükellefler ölçek ekonomisi bakımından büyük hacimli mükelleflerdir. Bunlar 1. sınıf tüccarlar olup Vergi Usul Kanununun 177 nci maddesinde düzenlenmiştir.

Kırsal Mahallere İlişkin Diğer Hak, Sorumluluk ve İmtiyazlar

Orman köyleri ve orman köylüsüne tanınan hak, sorumluluk ve imtiyazlardan değişikliğe aykırı olmayanların uygulamasına devam edilecek. Uygulama, imar mevzuatınca belirlenen kırsal yerleşik alan ve civarı sınırları işlemini etkilemeyecektir. Bilindiği üzere, köyden mahalleye dönüşen yerlerde 6360 sayılı Kanunun geçici 1. maddesinin 15. ve 29. fıkralarında belirtilen ve 31 Aralık 2022 tarihine kadar uygulanması öngörülen indirim veya muafiyetlerin uygulamaları sona erecek. Kırsal mahalle düzenlemesiyle, kırsal mahalle veya kırsal yerleşik alan ilan edilen yerlerin, yararlanmakta oldukları geçici olan indirim ve muafiyetleri kalıcı hale gelmiş oluyor.

Sonuç olarak, düzenleme, mevzuata kırsal mahalle ve kırsal yerleşik alan tanımlaması getirmesine rağmen bu alanlarda vergi ve harç muafiyet ve indirimleri ile sınırlı kalmıştır. Mahalle öncesi köy olan yerlerin tekrar köy tüzel kişiliğine ilişkin düzenleme yapılmamıştır. Merkeze uzak kırsal alanların kırsal mahalle olmasına ilişkin yetki yine belediyelere verilerek farklı bir açılım getirilememiştir. Yapılması gereken, kırsal mahalle tanımlamasının çok boyutlu olarak ele alınması ve tüzel kişilik verilerek belli ölçüde sorunlarını çözebilecek, eski taşınmazlarının iadesi ve ilave mali imkanlara kavuşacakları bir düzenlemedir. İmar, yapılaşma ve tarım alanlarının korunması birbirini doğrudan etkileyen ve ötelendikçe büyümeye devam eden sorunlar olarak ortadadır. Kırsal mahalle veya alanların; merkezi yönetimin taşra teşkilatları, büyükşehir belediyesi ve ilçe belediyesi arasında görev, yetki ve sorumluluk kargaşası yaşamadan, her hizmet alanına göre ayrı yerel yönetim birimi ile muhatap kalmayacak şekilde yerelleşmeyi önceleyen bir anlayışın temel alınması kaçınılmaz görünmektedir.

*